หมวดญาณปรัชญา
เรื่อง : กระบวนทรรศน์กับความจริง
Topic: paradigm and truth
ผู้แต่ง : ศุภชัย ศรีศิริรุ่ง
“ความจริงจะตัดสินด้วยการใช้งานได้ดี (workability) นั้นไม่ได้ แต่ต้องอยู่ที่มีความสมนัยระหว่างข้อเชื่อกับข้อเท็จจริง (correspondence of beliefs to facts)”
ข้อความนี้แสดงจุดยืนของกระบวนทรรศน์ที่ 4 ที่มั่นใจในวิธีการทางวิทยาศาสตร์ว่าเป็นมาตรการที่ให้ความรู้ตรงกับความเป็นจริง โดยเชื่อว่ามีความเป็นจริงเป็นวัตถุวิสัยอยู่ภายนอกผู้สังเกตการณ์ เป็นข้อเท็จจริงที่รอการค้นพบและทดสอบได้ด้วยวิธีวิทยาศาสตร์
มาตรการตัดสินความจริงนั้นมีความแตกต่างกันไปตามกระบวนทรรศน์ของมนุษย์
- กระบวนทรรศน์ดึกดำบรรพ์ ถือน้ำพระทัยเบื้องบนเป็นสำคัญ เมื่ออ้าง “เบื้องบน” ก็ยอมรับโดยดีว่าจริง
- กระบวนทรรศน์โบราณ มั่นใจว่าจริงเพราะเป็นกฎธรรมชาติ ที่เจ้าสำนักต่าง ๆ ค้นพบแล้วนำเสนอ สำนักใครสำนักมัน
- กระบวนทรรศน์ยุคกลาง มั่นใจว่าจริงเพราะเป็นคำสอนของศาสดา และความจริงคือ ความสุขในโลกหน้า
- กระบวนทรรศน์นวยุค มั่นใจในวิธีวิทยาศาสตร์ที่จะได้ความจริงจากการสังเกตและทดลอง ถ้าเป็น ประสบการณ์นิยม ก็มั่นใจว่าวิทยาศาสตร์ให้ความจริงที่ตรงกับข้อเท็จจริงที่อยู่เป็นเอกเทศภายนอก เรียกว่า มาตรการสมนัย (Correspondence criterium) เหตุผลนิยมใช้ปัญญาสร้างเครือข่ายก่อนแล้วใช้วิธีวิทยาศาสตร์ทดสอบเป็นจุด ๆ เพื่อรับรองเครือข่าย เป็นมาตรการสหนัย (Coherence criterium) เน้นที่ความสอดคล้อง คล้องจองกันเป็นระบบ ปฏิบัตินิยม ยอมรับว่าจริงตราบเท่าที่จะสามารถนำไปใช้ได้ผลจริงตามที่คาดหมาย
- กระบวนทรรศน์หลังนวยุค ให้ใช้วิจารณญาณอย่างเหมาะสมในการเลือกใช้มาตรการต่าง ๆ ดังกล่าวข้างต้น คือการวิเคราะห์ ประเมินค่าและเลือกทางที่ให้คุณค่าที่สุดแก่คุณภาพชีวิต นั่นคือเลือกมาตรการใด ๆ ก็ได้ ไม่ว่าจะเป็น สมนัย สหนัย หรือ การใช้งานได้ดี แต่ต้องใช้ดีในการพัฒนาคุณภาพชีวิตได้จึงเชื่อได้ว่าจริง ความจริงกับความดีจึงเป็นสิ่งเดียวกัน
ปรัชญาสวนสุนันทา 