ค่านิยมกับการเลี้ยงดูโดยครอบครัว

ดร.พจนา มาโนช ปร.ด.ปรัชญาและจริยศาสตร์

การเริ่มต้นของครอบครัวที่ต้องดิ้นรนในระยะก่อร่างสร้างตระกูล ต้นตระกูลถือเป็นครูคนสำคัญ การสอนเน้นให้ลูกหลานทำมาหากินเพื่อจะได้ตั้งเนื้อตั้งตัวได้เพื่อครอบครัวเป็นหลักเป็นฐาน ไม่ให้เลือกงานเพราะต้องเรียนรู้งานได้ทุกอย่าง หากตั้งใจจริง เป็นงานอะไรก็ได้ งานที่สุจริต งานที่ไม่ต้องแบมือขอเงินจากคนอื่น การปลูกฝังค่านิยมความขยันและการมีอุดมการณ์รับผิดชอบในการทำงานอย่างไม่ท้อถอย มีทรรศนะว่าทุก ๆ ปัญหาต้อมีทางออก การใช้ปัญญาคิดและวิเคราะห์ปัญหาก็จะพบทางออกทางใดทางหนึ่งเสมอ

ชีวิตของผู้คนในสมัยก่อนยังมีความยากลำบากในการใช้ชีวิต ให้ความสำคํยกับการทำงาน พักผ่อนนอนไม่เป็นเวลา และขาดความสะดวกสบาย แต่ผู้คนก็ยังจริงใจ ซื่อสัตย์ต่อหน้าที่การงานของตน มีน้ำใจ ให้ความเคารพ ความนับถือกันเสมือนญาติ ความไว้ใจ เชื่อใจจึงเป็นสิ่งที่ผูกพันสายใยผู้คนต่อกัน

ในยุคสมัยที่เน้นการทำงาน หลายครอบครัวนิยมให้ลูกหลานไปอยู่กับญาติผู้ใหญ่เป็นครั้งคราว เช่น ปิดเทอม การต้องไปอาศัยบ้านผู้อื่นเป็นครั้งคราวนี้ก็ฝึกให้เด็กๆ มีความอดทน เข้มแข็ง และขยัน ต้องรู้จักช่วยเหลือผู้ใหญ่ทำงานบ้าน และมีความรับผิดชอบในหน้าที่ที่ผู้ใหญ่มอบหมายให้ทำ ถูกฝึกให้รู้จักระเบียบวินัย และการเคารพกฎกติกา

สำหรับผู้ที่ได้รับการเลี้ยงดูที่เน้นให้ช่วยตนเอง มีการผสมผสานการเลี้ยงดูแบบตะวันตกที่ต้องการสร้างความเข้มแข็งในชีวิต แต่ก็ปลูกฝังคุณธรรมว่า คนดีคือ คนที่กตัญญูและเชื่อฟังพ่อแม่ละผู้ใหญ่ ต้องมีความซื่อตรง ไม่ว่าจะเป็นคนไทยเชื้อสายใด ทั้งเชื้อสายไทย จีน ลาว เหนือ-ใต้ ต่างก็จะมีนิสัยหนึ่งคือ แม้จะเก่งเพียงใด แต่ก็ฟังผู้ใหญ่ เป็นผู้ที่อยู่ในโอวาท นั่นคือ วัฒนธรรมที่ดีของให้ความเคารพกับผู้อาวุโสกว่าเสมอ กระนั้น การเป็นผู้ใหญ่หรือเป็นพี่ทั้งในครอบครัวและการทำงานก็จะต้อง ให้ความสำคัญกับการเสมอภาค ไม่มีการใช้อำนาจมาข่มเหง และไม่มีการกดขี่ว่า ใครสูงกว่า ใครต่ำกว่า ใครเป็นลูกน้อง ใครเป็นเจ้านาย แต่จะให้เกียรติในความสามารถความเชื่อถือในบุคคลนั้นๆ

ยิ่งเป็นผู้ใหญ่ เป็นพี่ ยิ่งต้องมีความเสียสละ ด้วยความเป็นพี่ต้องดูแลช่วยเหลือน้อง ต้องรู้จักการปรับอารมณ์ของตนเอง เมื่ออีกฝ่ายไม่ได้ตั่งใจ เพราะ อารมณ์มีบทบาทสำคัญต่อชีวิตของเราทุกคน และสำหรับหลายคนแล้วอารมณ์มีความสำคัญมากกว่าเหตุผลเสียอีก ความฉลาดทางอารมณ์เป็นเรื่องที่ต้องฝึกฝน สิ่งสำคัญก็คือ ระยะเวลาระหว่างการตอบสนองกับการเกิดขึ้นของอารมณ์ เมื่อเราสามารถเพิ่มระยะเวลานี้ให้นานขึ้นได้ ก็จะทำให้เกิดการตอบสนองด้วยเหตุผลมากกว่าอารมณ์ จึงจำเป็นที่คนรุ่นใหม่ควรฝึกให้รู้จักการรอคอย และการตรงต่อเวลา

คนที่ปรับตัวได้ผ่านยุคสมัย สามารถที่จะเรียนรู้ได้ ก็จะมีทั้งอัจฉริยภาพและมีน้ำจิตน้ำใจ มีความเป็นมนุษย์สูง ในการทำงานก็จะมีความอดทนสูง สู้งาน ชอบทำงานและมุ่งประสบความสำเร็จด้วยตัวเอง ยึดมั่นในหลักการซื่อสัตย์ เรียบง่าย และระมัดระวัง เคารพในกฎเกณฑ์และปฏิบัติตนตามกฎอย่างเคร่งครัด เปิดรับฟังความคิดเห็นที่มีเหตุผล ยึดถือและปฏิบัติในกรอบหรือหลักการที่เชื่อว่าถูกต้อง เคารพและให้เกียรติผู้อื่นเสมอ

ค่านิยมที่ส่งต่อมาในครอบครัวผ่านการเลี้ยงดูและใช้ชีวิตของคนรุ่นก่อน มีคุณค่าบางประการที่น่าสนใจและควรที่จะขบคิดไตร่ตรองต่อในฐานะพื้นฐานของธรรมเนียมทางสังคมและความประพฤติที่ดีของพลเมืองในสังคมที่มีรากเหง้าทางความเจริญทางความคิดที่สืบทอดต่อกันมายาวนาน

ปรับปรุงจาก พจนา มาโนช. (2562). มรดกเชิงพลวัตผ่านกระบวนทรรศน์ทั้งห้ากับการแก้ไขทุจริต : การศึกษาเชิงวิเคราะห์ วิจักษ์ และวิธาน. วิทยานิพนธ์ดุษฎีบัณฑิต. มหาวิทยาลัยราชภัฎสวนสุนันทา.